Tag: variable

PHP-də dəyişənlər. String (sətir tipi)

İstənilən uzunluqda sətirdir. C proqramlaşdırma dilindən fərqli olaraq daxilində həm də null simvollarını saxlaya bilər. Başqa sözlə desək String daxilində yazı olmayan – binary məlumat da saxlamaq mümkündür. Sətir tipinin maksimal uzunluğu 2 qiqabaytdır. Ancaq bu limitə çox nadir hallarda çatmaq olur. Buna səbəb PHP-skriptin istifadə edə biləcək maksimal yaddaş həcminin memory_limit direktivi ilə məhtudlaşdırılmasıdır. Onun əvvəlcədən, susmaya görə təyin edilmiş dəyəri 128 meqabaytdır. Bunları nəzərə alsaq rahatlıqla qeyd etmək olar ki, bir neçə meqabayt həcmli faylın məlumatlarını bir sətir tipli dəyişənə mənimsətmək mümkündür. Buna praktikada tez-tez rast gəlinir. Sətirlə PHP-in standart funsiyaları ilə işləmək çox asandır və hətta onun hər simvoluna ayrılıqda müraciət etmək mümkündür.

PHP-də dəyişənlər. Double (həqiqi ədədlər)

Bunlara sürüşən vergüllü ədədlər deyilir. Ədəbiyyatda və praktikada float, double və ya real kimi də təyin edilir. İki yazılma forması var. Adi yazılış forması cəbrdə yazılış forması ilə eynidir məsələn, 597.5267. Eksponensial yazılış forması isə ədədləri mantissin 5.975267 uyğun 102-a hasili kimi göstərməyə imkan verir. Sıfırdan kiçik ədədlər üçün 10-un üstü mənfi olur. Buna uyğun olaraq 0.00031 ədədini 3.1 × 10-4 kimi göstərmək olar. Beləliklə:

597.5267 => 5.975267×102 => 5.975267e+2
0.00031  => 3.1×10-4      => 3.1e-4

Kompüter proqramlarında yuxarı reqistr simvollarından istifadə etmək imkanı yoxdur, ona görə də ×10 ifadəsi e simvolu şəklində yazılır və ondan sonra 10-un üstündəki qüvvət qeyd edilir. Aşağıdakı misalda $a və $b dəyişənlərinin qiymətləri tamamilə eynidir:

<?php
  $a = 597.5267;
  $b = 5.975267e+2;
  $a = 0.00031;
  $b = 3.1e-4;
?>

Sürüşən vergüllü ədədlərin aparat səviyyəsində realizasiyasının ona ayrılan baytlardan və mümkün olan diapazonundan asılı olaraq bir neçə modeli var. Proqramlaşdırma dillərinin əvvəlki versiyalarında sürüşən vergüllü ədədlərin modelini açıq şəkildə göstərmək olurdu. Single (S), Extended (E), Double (D) modellərinə uyğun olaraq 4, 10 və 8 bayt ayrılırdı. Belə variantların olması onunla əlaqəlidir ki, əvvəllər prosessorların daxilində bir qurğu kimi soprosessor yox idi. Soprosessor sürüşən vergüllü ədədlərlə əməliyyatlar yerinə yetrimək – onların realizasiyası üçün lazımdır. Yəni prosessor səviyyəsində yalnız tam ədədlərlə əməliyyat etmək mümkün idi, sürüşən vergüllü ədələrlə isə əməliyyatları dilin kompilyatorunun yaradıcıları özləri nəzərə almalı idilər. Müasir dövrdə demək olar ki, belə problem yoxdur və bütün kompüterlər soprosessorla təchiz olunmuş olur. İstisna yalnız RISC-arxitekturalı superkompüterlər ola bilir. Onların sayı isə məhtuddur.

IBM Blue Gene/P superkomputeri
IBM Blue Gene/P superkomputeri

Məsələnin belə olması ona gətirib çıxarıb ki, sürüşən vergüllü ədədlərin realizasiyasi Double modelini realizasiya edən soprosessor tərəfindən müəyyən edilir və bu modelə 8 bayt ayrılır. Beləliklə, Double modeli uyğun olaraq ±2.23×10-308-dən ±1.79×10308-dək olan aralığı əhatə edir.

İcazə verilən diapazondan kənara çıxılarsa rəqəm əvəzinə sonsuzluğu göstərən INF sabiti çap edilir. Belə ədədlərlə istənilən əməllər də INF nəticəsini verir.

<?php
  echo 6.5e203; // 6.5E+203
  echo 1.8e308; // INF
  echo $var - 1.8e308; // INF
?>

PHP-də INF sabitindən başqa NAN sabiti də var. Bu sabit icazə verilməyən rəqəm mənasında işlədilir. Məsələn, növbəti misalda -1-dən kvadrat kök almaq ifadəsi göstərilib:

<?php
  echo sqrt(-1); // NAN
?>

PHP-də kompleks ədədlərlə işləmək nəzərdə tutulmadığından bu misalda o, icazə verilməyən ədəd – NAN nəticəsini qaytaracaq. INF-də olduğu kimi NAN üzərində də ixtiyari əməliyyatlar elə NAN qaytarır.

PHP-də dəyişənlər. Integer (tam ədədlər)

Riyaziyyat kursundan məlumadur ki, tam ədədlər dedikdə natural ədədlər, onların əksi və sıfır (0) birlikdə olan çoxluq nəzərdə tutulur. PHP dilində də digər proqramlaşdırma dillərində olduğu kimi Integer anlayışı elə riyaziyyatdakı tam ədəd anlayışı ilə eynidir. Lakin əməliyyat sisteminin neçə bit əsaslı olmasından asılı olaraq onun yuxarı və aşağı sərhədləri müəyyən olunur. 32-bit variantlı ƏS-də tam ədəd -2 147 483 648-dən 2 147 483 647-ə qədər qiymət ala bilər. 64-bit variantlı ƏS-də isə tam ədəd -9 223 372 036 854 775 807-dən  9 223 372 036 854 775 807 kimi qiymət ala bilər. PHP-də tam ədədin maksimal dəyərini əvvəlcədən təyin edilmiş PHP_INT_MAX sabitinə müraciət etməklə ayırd etmək olar.

<?php
  echo PHP_INT_MAX; // 9223372036854775807
?>

PHP7 və ondan sonrakı versiyalarda, Integer–in həmçinin ən aşağı sərhəddini göstərən PHP_INT_MIN sabiti də daxil edilmişdir.

Alternativ kimi PHP_INT_SIZE sabitindən istifadə etmək olar. Bu sabitin qiyməti tam ədədlər üçün yaddaşdan neçə bayt ayrıldığını göstərir. 32-bit ƏS-də bu sabit 4 qiymətini alır. 4 baytın hərəsinə 8 bit olduğunu nəzərə alsaq məhz 32 bit edir və bunu da 32 bit əsaslı prosessorlarda emal etmək rahatdır. 64 bit əsaslı versiyalarda PHP-in bu sabitinin qiyməti 8-dir.

Tam ədəd göstərilən diapazondan kənara çıxarsa avtomatik double tipli ədədə çevrilir.

PHP-də dəyişənlər

Digər proqramlaşdırma dillərində olduğu kimi (çox güman ki, tək Forth dili istisna olmaqla) PHP-də də dəyişən (İngilis dilində “variable“) anlayışı var. Əvvəlki mövzularda dəyişənin nə olduğunu çox güman ki, təxmin etmisiniz.

PHP-də proqramlaşdırma zamanı yeni dəyişənlərin elan edilməsində xəsislik etmək qəbul edilməyib. Məsələn, elə əvvəlki sadə misalımızda biz sadəcə bir dəyişəndən – dövr operatorunun sayğacından istifadə edə bilərdik. Ancaq bir neçə dəyişən elan edəndə skript daha oxunaqlı olur, həm də interpretatora yeni identifikator yaratmaq ümumiyyətlə “ucuz” başa gəlir.

Dəyişənlərin adı reqistrə həssasdır. Bu o deməkdir ki, məsələn, $my_variable, $My_variable, $My_Variable və $MY_VARIABLE tam fərqli dörd dəyişəndir. Həm də dəyişənlərin adları mütləq $ işarəsi ilə başlamalıdır. Bu, dəyişnləri daha rahat ayırd etmək və “başa düşməkdə” interpretatorun işini sadələşdirir.

PHP-də dəyişənlər sözün əsl mənasında istənilən informasiyanı özündə saxlaya bilən xüsusi obyektlərdir. Əgər proqramda nəsə saxlanılırsa o mütləq hər hansısa dəyişəndə saxlanılır. İstisna hal daxilində yalnız ədəd və yazı, PHP7-dən başlayaraq isə massiv saxlaya bilən sabitlər ola bilər.

PHP-də həmçinin istinad dəyişənlər anlayışı da var. Bu tipin üç növü var: birbaşa, simvolik və obyektə istinad. Növbəti mövzulardan birində bu haqda danışılacaq.

Yuxarıda deyildiyi kimi PHP-də dəyişənləri açıq elan etmək, onların tipini əvvəlcədən elan etmək lazım deyil. Bu interpretator tərəfindən avtomatik edilir. Ancaq hərdən, məsələn, yazı tipli dəyişəndə həqiqətən də rəqəm göstərilərsə interpretator səhv edə bilir və buna görə də nadir hallarda bu və ya digər ifadənin hansı tipdə olduğunu aydın göstərmək ehtiyacı yarana bilər.

PHP-də dəyişənlərin birbaşa olaraq bir necə tipi var. İrəli gedərək qeyd edək ki, dəyişənin tipini gettype($variable) funksiyasını çağırmaqla öyrənmək olar. Bu funksiya dəyişənin tipinin yazı formasında adını qaytarır.

Növbəti mövzularda PHP-in başa düşdüyü dəyişənlərin tiplərinə qısa da olsa ayrılıqda baxılıb: